ROZWÓJ MOWY U DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, dziecko przyswaja sobie ją od najbliższego otoczenia drogą naśladownictwa. Wielokrotnie powtarzane przez rodziców nazwy przedmiotów znajdujących się w otoczeniu dziecka zostawiają słuchowe ślady w jego mózgu. Dziecko usłyszawszy potem daną nazwę, potrafi sobie wyobrazić przedmiot. 

Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo – u jednych szybciej i te dzieci zaczynają mówić wcześniej, u innych zaś wolniej, co przejawia się późniejszymi początkami mowy i wolniejszym przyswajaniem sobie wymowy pewnych głosek. Różna może być kolejność pojawiania się poszczególnych głosek w trakcie rozwoju mowy. Stopień rozwoju mowy w danym momencie zależy od różnych czynników. Do najważniejszych należą psychofizyczny rozwój dziecka oraz wpływ środowiska. 

Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych, trwa kilka lat i w jego przebiegu wyodrębniają się pewne okresy, których czas trwania u dziecka normalnie rozwijającego się można w przybliżeniu określić w sposób następujący:

• okres melodii ( 0 – 1 r.ż. )

• okres wyrazu ( 1 – 2 r.ż. )

• okres zdania ( 2 – 3 r.ż. )

• okres swoistej mowy dziecięcej ( 3 – 7 r.ż. )

 W wychowaniu przedszkolnym szczególnie ważne są dwa ostatnie okresy, gdyż wymagają one szczególnej stymulacji.

1. Okres zdania ( od 2 do 3 roku życia) 

• Dziecko zaczyna rozumieć mowę rodziców. Pierwsze zdania są dwuwyrazowe i wyłącznie twierdzące. Dosyć szybko pojawiają się proste zdania pytające i rozkazujące. Mowa dziecka staje się zrozumiała i to nie tylko dla osób z najbliższego otoczenia. Najwięcej nowych słów dziecko przyswaja sobie
  w 2 – 3 roku życia. W tym okresie dziecko powinno już wypowiadać głoski: p, b, m, f, w, k, g, h, t, d, n, l, ś, ź, ć, dź, ń, oraz zmiękczone: pi, bi, mi, ki, gi. Pod koniec tego okresu mogą się już pojawić głoski: s, z, c, dz a nawet: sz, ż, cz, dż. Wymienione głoski nie zawsze są pełnowartościowe, a czasem bywają zastępowane innymi łatwiejszymi głoskami wskutek małej sprawności narządów artykulacyjnych.

2. Okres swoistej mowy dziecięcej ( od 3 do 7 roku życia ) 

• Dziecko 3 – letnie potrafi porozumiewać się z otoczeniem, mowa jego jest już w pewnym stopniu ukształtowana. Nie znaczy to jednak, że jest pozbawiona błędów i że jej rozwój nie odbywa się w dalszym ciągu. Mowa dziecka daleka jest od doskonałości. Wyrazy są poskracane, głoski poprzestawiane, grupy spółgłoskowe upraszczane. Dziecko 3 – letnie powinno już wymawiać wszystkie samogłoski tak ustne, jak i nosowe: a, o, u, e, i, y, ą, ę, chociaż w mowie mogą występować odstępstwa, np.: zamiana samogłosek: a-o, e-a, i-y. Jest to związane z nie wykształconą sprawnością narządów artykulacyjnych. Powinny występować również spółgłoski twarde i zmiękczone: m, mi, b, bi, p, pi, f, fi, w, wi, ś, ć, ź, dź, ń, k, ki, g, gi, h, hi, t, ti, d, di, l, li, ł. W tym wieku pojawiają się głoski: s, z, c, dz, a nawet  u niektórych dzieci zaczynają przebrzmiewać najtrudniejsze głoski: sz, ż, cz, dż. Ogólnie biorąc mowę dziecka trzyletniego cechuje zmiękczanie głosek: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, które często są wymawiane jako: ś, ź, ć, dź; r może być wymawiane jak l lub j; zamiast f występuje h i odwrotnie. Dziecko 3-letnie rozumie to, co do niego mówimy, spełnia polecenia, które zawierają znane mu wyrazy; komunikuje się z otoczeniem za pomocą kilkuwyrazowego zdania. Mówi chętnie i dużo.

• Mowa dziecka 4 – letniego różni się pod względem dźwiękowym. Utrwalają się takie głoski, jak: s, z, c, dz. Dziecko nie powinno już wymawiać ich jak: ś, ź, ć, dź. Pojawia się głoska r , choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Głoski: sz, ż, cz, dż dziecko jeszcze zamienia na: s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź. Wypowiedzi 4-latka wybiegają poza aktualnie przeżywaną sytuację, dziecko mówi o przeszłości i przyszłości. Mowa dziecka staje się dokładniejsza.

• Mowa dziecka 5 – letniego jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski: sz, ż, cz, dż, które pojawiały się w czwartym roku życia, zaczynają się utrwalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą wystąpić jeszcze substytucje (zamiana). Głoska r powinna być wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie. Wypowiedzi dziecka 5-letniego to zdania złożone, uwzględnia w nich kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo – skutkowe.

• Mowa dzieci 6 – letnich powinna być opanowana pod względem dźwiękowym.

FORMY WSPOMAGANIA MOWY DZIECKA:

Ćwiczenia słuchowe :

– rozpoznawanie głosów zwierząt,

– rozpoznawanie dźwięków z domu,

– rozpoznawanie dźwięków z otoczenia, np. ulicy, przyrody,

– rozpoznawanie dźwięków instrumentów.

Ćwiczenia rozwijające słownictwo czynne i bierne.

WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW DO PRACY Z DZIECKIEM W DOMU RODZINNYM:

TAK POSTĘPUJMY:

• Mówmy do dziecka już od pierwszych dni jego życia – dużo i spokojnie.

• Nie podnośmy głosu zwracając się do niego.

• Nasze wypowiedzi powinny być poprawne językowo, budujmy krótkie zdania, używajmy prostych zwrotów, modulujmy głos.

• Kiedy dziecko wypowie jakieś słowo, zdanie starajmy się rozszerzyć jego wypowiedź, dodając jakieś słowa.

• Mówmy dziecku co przy nim robimy, co dzieje się wokół niego.

• Niech mowa towarzyszy spacerom, zakupom, pracom domowym.

• Mówmy do dziecka zwracając uwagę, aby widziało naszą twarz – będzie miało okazję do obserwacji pracy artykulatorów.

• Od najmłodszych lat uczymy dbałości o higienę jamy ustnej.

• Pamiętajmy, aby dziecko nauczyło się gryźć i żuć.

• Zwracajmy uwagę, aby dziecko oddychało nosem; w przypadku, gdy dziecko oddycha ustami (szczególnie podczas snu), prosimy pediatrę o ustalenie przyczyny.

• Odpowiadamy na pytania dziecka cierpliwie i wyczerpująco.

• Opowiadajmy i czytajmy dziecku bajki, wierszyki, wyliczanki.

• Uczmy krótkich wierszy na pamięć.

• Oglądajmy z dzieckiem obrazki – nazywajmy przedmioty i opisujmy sytuacje prostymi zdaniami.

• Każdy przedmiot, rzecz opisujemy dokładnie: co to jest; do czego służy; jaki ma kolor, kształt.

• Śpiewajmy z dzieckiem. Jest to ćwiczenie językowe, rytmiczne, a zarazem terapeutyczne.

• Rysujemy z dzieckiem, mówmy co kreślimy.

• Zachęcamy dziecko do wypowiedzi podczas rysowania.

• Wspólnie oglądajmy telewizję, wybierajmy programy właściwe dla wieku dziecka.

• Komentujemy wydarzenia pojawiające się na ekranie, rozmawiajmy na ich temat.

• Starajmy się, aby zabawy językowe i dźwiękonaśladowcze znalazły się w repertuarze czynności wykonywanych wspólnie z dzieckiem.

• Naśladujemy odgłosy: zwierząt (np. kura – ko, ko; kot – miau, miau; pies – hau, hau; itp.) pojazdów (auto – bum, bum; erka – u-i, policja – e-o, itp.) i inne.

• Wybieramy do zabaw właściwą porę.

• Zachęcajmy swoje dziecko do mówienia – nie zmuszajmy; chwalmy je,
  dostrzegajmy każde, nawet najmniejsze osiągnięcie nagradzając je pochwałą.

• Dołóżmy wszelkich starań, aby rozmowa z nami była dla dziecka przyjemnością, nie tylko komunikacją werbalną.

• Jeżeli dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną głoskę wymawiać a nie robi tego, skonsultujmy się z logopedą.

• Jeżeli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczepy warg, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia), koniecznie zapewnijmy mu opiekę lekarza specjalisty, ponieważ wady są przyczyną zaburzeń mowy.

TEGO NIE ROBIMY:

• Nie podajemy dziecku w wieku przedszkolnym smoczka i zwracamy uwagę, aby dziecko nie ssało palca. Następstwem tych niepożądanych zachowań mogą być wady zgryzu, które prowadzą do wad wymowy, np. wymowa międzyzębowa.

• W trakcie rozmowy z dzieckiem unikajmy zdrobnień i spieszczeń (języka dziecinnego).

• Nie zaniedbujmy choroby uszu, gdyż nie leczone mogą prowadzić do niedosłuchu, a w następstwie do wad wymowy bądź braku mowy czynnej.

• Nie gaśmy naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, cierpką uwagą, lecz słuchajmy uważnie wypowiedzi, zadawajmy dodatkowe pytania pomocnicze, co przyczyni się do korzystnego rozwoju mowy.

• Nie poprawiajmy wymowy dziecka żądając, by kilkakrotnie powtarzało dane słowa. Niech z naszego języka znikną słowa: powtórz ładniej, powiedz lepiej. Wychowanie językowe to nie tresura.

• Nie zawstydzajmy, nie karzmy dziecka za wadliwą wymowę.

• Nie wymagajmy od dziecka zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do wymawiania zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać. W ten sposób przyczyniamy się do powstawania błędnych nawyków artykulacyjnych, trudnych do zlikwidowania.

Bibliografia:

Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP 2005 r.

Chmielewska E., Zabawy logopedyczne i nie tylko. Poradnik dla nauczycieli i rodziców, MAC Kielce 1995 r.

Dembińska M., Domowe zabawy logopedyczne, WSiP, Warszawa 1997 r.